Λέχοβο

23 Ιουλίου 1943

Είναι αλήθεια ότι στην κοινότητά μας δεν αντήχησε το μελαγχολικό και συνάμα σπαρακτικό τραγούδι του Αργύρη Σφουντούρη για τη σφαγή του Διστόμου, όταν στις 10 Ιουνίου του 1944, σε λιγότερο από δύο ώρες σκοτώθηκαν 218 κάτοικοι του χωριού, είναι αλήθεια ότι δεν επικράτησε η φρίκη όπως στο Κομμένο όταν στις 16-8-1943 μεταβλήθηκε σ’ ένα απέραντο νεκροταφείο με 317 πτώματα, είναι αλήθεια ότι δε μαυροφορήθηκαν οι γυναίκες του χωριού μας, όπως στα Καλάβρυτα, στον Χορτιάτη, στους Πύργους, στο Μεσόβουνο και τη γειτονική Κλεισούρα, αλλά συνάμα είναι αλήθεια ότι το Λέχοβο είναι το μοναδικό χωριό που πυρπολήθηκε και καταστράφηκε κατά 95%, όπως προκύπτει από τα Γ.Α.Κ και ίσως η μοναδική περίπτωση, όπου το συμβάν διήρκησε τέσσερις ολόκληρες ημέρες (23-26/7/1943). Έτσι αβίαστα μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε ως : «Η ιδιαίτερη περίπτωση του χωριού Λεχόβου».

Στο προσκλητήριο του Ελληνοιταλικού πολέμου ανταποκρίθηκαν τετρακόσια παλικάρια, που με την ανδρεία τους επί επτά μήνες κατανίκησαν τους Ιταλούς στα αφιλόξενα βουνά της Αλβανίας.
Στις 13 Απριλίου του 1941, 53 στρατιώτες «πιστοί τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι» έδωσαν άνιση μάχη με τα προελαύνοντα Γερμανικά στρατεύματα στο ύψωμα Σαργκονίτσα επιλέγοντας τον ηρωικό θάνατο, παρά την ατιμωτική παράδοση. Ήταν η αρχή της μεγάλης νύχτας. η πρώτη ημέρα της Κατοχής. Οι στρατευμένοι του χωριού επέστρεψαν σταδιακά ως τα τέλη Μαΐου. Ήταν οι νικητές για τον αδούλωτο λαό. Συγκέντρωσαν τα όπλα από το πεδίο της μάχης και τα όπλα που έφεραν και τα απόθεσαν στο γραφείο της κοινότητας, ενώ τα καλύτερα τα έκρυψαν στο οστεοφυλάκιο του κοιμητηρίου.
Το πάθος τους για τη λευτεριά διατρανώθηκε, όταν πληροφορήθηκαν ότι συνελήφθησαν στο Σκλήθρο, από φιλοαξονικά στοιχεία οι τότε εκπρόσωποι της Ελληνικής αρχής. Τότε προσέτρεξαν και πέτυχαν την απελευθέρωση των ομήρων, υπό την απειλή των όπλων και την απόφασή τους για επικείμενη συμπλοκή, δείχνοντας έτσι το μαχητικό τους φρόνημα και την απόφαση τους για ένοπλη αντίσταση.
Η ίδρυση των αντιστασιακών οργανώσεων γεννά ελπίδα στις καρδιές των αδούλωτων νέων.
Υπήρχε ήδη στα σπάργανά της, μία σχηματισμένη ομάδα στο χωριό, η οποία ενεργοποιήθηκε λίγο πριν την πυρπόληση και μία άλλη σε επαφές, που είχε τραγική κατάληξη από αδελφικά χέρια τον Μάιο του 1943.
Ας αφηγηθούμε το γεγονός, όπως μας το αφηγήθηκαν οι αυτόπτες μάρτυρες και το κατέγραψε η σχετική βιβλιογραφία. Ο ημεροδείκτης έδειχνε Σάββατο 23 Ιουλίου 1943. Όμως η ημερομηνία αυτή χαράχθηκε στις ψυχές των Λεχοβιτών για να τους θυμίζει αιώνια τη φρίκη, την αγωνία και τον αδήλωτο πόνο.
Τα χαράματα μια απαίσια φήμη ως πνοή θανάτου μεταδόθηκε από στόμα σε στόμα σε όλο το χωριό και έκανε τις καρδιές μικρών και μεγάλων να σκιρτήσουν από φόβο. - Έρχονται οι Γερμανοί να κάψουν το χωριό. Είναι πληρωμένοι από την Βουλγαρική Λέσχη Θεσ/νίκης με ογδόντα δύο εκατομμύρια λέβα. Η κατηγορία ήταν φοβερή. Το Λέχοβο ήταν σφηκοφωλιά. Οι κάτοικοι του ήταν όλοι κομμουνιστές και έπρεπε να αφανισθεί από την γη. Υπήρχε άλλωστε η αναφορά της 1ης ορεινής μεραρχίας καταδρομών : Ως ιδιαίτερα μολυσμένες περιοχές εξαιτίας της παρουσίας συμμοριών θεωρούνται η διάβαση Κλεισούρας και κυρίως τα χωριά Λέχοβο και Κλεισούρα. Στις δέκα το πρωί άρχισαν να πλησιάζουν το χωριό ομάδες Γερμανών και Γερμανοντυμένων προδοτών του τμήματος Πούλου, που έδρευε τότε στην Πτολεμαΐδα. Συμμετοχή πρακτόρων της Οχράνα (Βουλγαρικής Μυστικής Υπηρεσίας), μαρτυρείται από τους κατοίκους. Έριχναν πυροβολισμούς και φώναζαν άγρια για να σκορπίσουν τον πανικό και την απόγνωση στις απλοϊκές ψυχές των χωρικών. Ασφάλισαν τις διαβάσεις για να αποκόψουν προσπάθειες διαφυγής των ανταρτών και κατευθύνθηκαν στην πλατεία.
Τα τμήματα που έλαβαν μέρος στην επιχείρηση κατέφθασαν και από τους δύο δρόμους και από Καστοριά και από Φλώρινα. Τα γερμανικά τμήματα έφεραν το έμβλημα της Μεραρχίας Εντελβάις. Από την έρευνα διαπιστώθηκε ότι μόνο η πρώτη ορεινή μεραρχία Εντελβάις είχε αποσταλεί στην Ελλάδα στα πλαίσια της επιχείρησης Αnimalς με σκοπό την συντριβή των ανταρτών κύρια στην Ήπειρο. Οι υπόλοιπες 5η και 6η που είχαν εμπλοκή στις αρχές της Γερμανικής Εισβολής στην Ελλάδα είχαν προωθηθεί στο Ρωσικό μέτωπο. Έτσι η ευθύνη βαρύνει από Γερμανικής πλευράς μόνο την πρώτη μεραρχία Εντελβάις, μια μεραρχία που συνδέσει το όνομα της με τα πιο ειδεχθή εγκλήματα στην Ελλάδα κυρίως με την φρίκη στο Κομμενό και την σφαγή της Ιταλικής μεραρχίας Άκουι στην Κεφαλονιά και το 2ο σύνταγμα Βραδεβούργου. Χτυπούν την καμπάνα και καλούν τους άνδρες να συγκεντρωθούν.
Πράγματι ο παπάς, ο πρόεδρος και οι ανήμποροι γέροντες στηριγμένοι στα ραβδιά τους βγαίνουν από τα σπίτια τους και συγκεντρώνονται στην πλατεία του χωριού υπό τα λαίμαργα στόματα των πολυβόλων. Απαιτούν να μάθουν τις θέσεις των ανταρτών με απειλές και ξυλοδαρμούς χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Χάνουν τότε κάθε έννοια ελέγχου. Δίνουν διαταγή να απομακρυνθούν τα γυναικόπαιδα έξω από το χωριό σε συγκεκριμένες τοποθεσίες και αρχίζουν το ανοσιούργημά τους. Αρκούν δύο σταγόνες βενζίνης και ένα σπιρτόξυλο για να παραδοθεί ένα σπίτι στην καταστροφή, επίσης χρησιμοποιήθηκαν σφαίρες λευκού φωσφόρου.
Το πρώτο θύμα της μανίας τους ήταν το περικαλλές σχολικό κτίριο. Φλόγες και καπνοί το τύλιξαν και το αφάνισαν. Κατά προσέγγιση σε προπολεμικές δραχμές η ζημία ανέρχεται για το διδακτήριο, τα έπιπλα, τα εργαλεία, τα εποπτικά μέσα και τα αθλητικά είδη στο ποσό του ενός εκατομμυρίου διακοσίων δέκα επτά χιλιάδων εννιακοσίων δραχμών.
Όσοι έχουν ζώα τα φορτώνουν με πράγματα, όσα προλάβουν και φεύγουν έξω από το χωριό στα καθορισμένα μέρη όπως το Σιλόρι, το αλώνι του Αγ. Μηνά, το λιβάδι της Αγ. Παρασκευής, το λιβάδι του Κωστούλα και του Χατζή, όπου τους φυλάνε οι Γερμανοί στρατιώτες με το δάκτυλο στην σκανδάλη έτοιμοι να σκορπίσουν το θάνατο σε αθώες υπάρξεις. Οι Αυστριακοί στρατιώτες αφήνουν τα ζώα να ξεφύγουν από τη φωτιά, ενώ οι Γερμανοί και τα ανδρείκελα τους σφραγίζουν τις πόρτες για να καούν. Όλη μέρα καίνε, ρημάζουν, αρπάζουν, απειλούν, δέρνουν και βρίζουν. Κατά το δειλινό συγκεντρώνονται, παίρνουν ως ομήρους τους λιγοστούς άνδρες 52 τον αριθμό και φεύγουν για την έδρα τους την Πτολεμαΐδα αφήνοντας πίσω τους ερείπια.
Δεν παρατηρείται παρουσία ανταρτών κατά την πρώτη και την δεύτερη ημέρα. Άλλωστε έλειπαν στην συγκέντρωση της Δροσοπηγής. Είναι σίγουρο ότι την τρίτη μέρα είχαν λάβει θέσεις μάχης στα υψώματα κύρια της Γκολίνας και του Κορί.
Πρωταγωνιστής στο όργιο είναι ο επικεφαλής του τμήματος Πούλου έφεδρος Υπίλαρχος και πρώην φαλλαγγίτης της Ε.Ο.Ν Ιωάννης Βελισσαρίδης που οι αυθαιρεσίες του και η ωμότητα του θα προκαλέσουν και την δίωξη του από τον ίδιο τον αρχηγό του, τον Πούλο που θα τον καταδικάσει σε ισόβια αλλά η ποινή του θα καταπέσει λίγο αργότερα ύστερα από γερμανική παρέμβαση. Δεν θα σταθεί όμως το ίδιο τυχερός από την Ο.Π.Λ.Α που θα τον εκτελέσει στην Καλαμαριά τον Μάιο του 1944. Ο δημόσιος κατήγορος Οικονομόπουλος του αποδίδει ακέραια την ευθύνη και τον πρωταγωνιστικό ρόλο κατά την δίκη του Δοσίλογου Πούλου και θα τον καταδικάζει ερήμην δύο φορές σε θάνατο. Ο ίδιος ο Πούλος θα είναι ένας από τους ελάχιστους δοσίλογους που θα εκτελεσθεί στο Γουδί στις 11-6- 1949.
Η πρώτη βραδιά είναι απερίγραπτη. Κλάματα, λυγμοί, αναστεναγμοί ακούγονται από παντού. Στην εκκλησία του Αγίου Μηνά σημειώνονται θάνατοι, ενώ στο λιβάδι του Χατζή πεθαίνει ο υιός του Μπέτσε. Ξανάρχονται την Κυριακή, την Δευτέρα και την Τρίτη οι βάρβαροι Ούνοι για να ολοκληρώσουν το απαίσιο έργο τους, βασιζόμενοι στην ασφάλεια των ομήρων και στον πιθανό αφανισμό των κατοίκων εάν συναντούσαν αντίσταση. Έτσι από ένα χωριό που είχε πεντακόσια και πλέον σπίτια, δεν μένουν όρθια, παρά καμιά δεκαριά μαζί με τις εκκλησιές που τις σεβάστηκαν. Δεν σεβάστηκαν όμως το σχολείο και τη βιβλιοθήκη του Συλλόγου Προφήτης Ηλίας με τους τρείς χιλιάδες τόμους και το ειδικό αναγνωστήριο που τότε δεν είχε κανένα Ελληνικό χωριό. Τεράστιες οι ζημιές. Το Λέχοβο μένει θανάσιμα πληγωμένο, αγκομαχεί. Ερείπια και χαλάσματα συναντά το ανθρώπινο μάτι. Φεύγουν οι βάρβαροι τραγουδώντας για το άνανδρο κατόρθωμά τους. Η εντολή των μελών της Βουλγαρικής Λέσχης είχε πραγματοποιηθεί κατά το ήμισυ. Τα γυναικόπαιδα γλύτωσαν γιατί δε βρήκαν πρόφαση να τα σκοτώσουν. Ένας σκηνοθετημένος πυροβολισμός έφτανε. Οι αντάρτες δεν παρασύρθηκαν σε μάχη παρά τις πιέσεις σλαβόφρωνα καπετάνιου στον καταγόμενο από το χωριό καπετάν Αμύντα για συμπλοκή.
Όπως γράφει ο τελευταίος, εκείνον δεν τον ένοιαζαν οι συνέπειες. Η Λογική επικράτησε και κύρια η φοβερή Γερμανική Δ/γη περί αντιποίνων: Εν περιπτώσει ενεργού εμπράκτου αντιστάσεως θα αποτεφρωθεί το χωρίον και θα τουφεκισθώσι οι κάτοικοι, σταμάτησε κάθε σκέψη. Κατόπιν συνεργασίας του τότε προέδρου Ηλία Τζουμάκη και του Ηρακλή Γούναρη με τους αντάρτες που παρέδωσαν οπλισμό ως λύτρα απελευθέρωσης για τους συλληφθέντες, αφέθηκαν ελεύθεροι μετά από δέκα ημέρες οι 50 όμηροι που ήταν κρατούμενοι στην Πτολεμαΐδα αφού είχαν υποστεί και υποβληθεί σε εξαντλητικές ανακρίσεις και βασανιστήρια. Ο Πέτρος ο Πεντόλας θα υποκύψει από τον ανηλεή ξυλοδαρμό που υπέστη. Στις 30-7-1943 θα εκτελεστεί στην Πτολεμαΐδα ο Κων/νος. Β. Τσούτσας. Οι κάτοικοι από το τίποτε ξεκίνησαν να δημιουργήσουν το παν. Προσπάθησαν να επικαλεστούν τον Ν.155/1943 για να λάβουν βοηθήματα τροφής. Η πρώτη καταγραφή[1] του εγκλήματος που αποδίδεται σε Γερμανούς είναι από την υποδιοίκηση χωροφυλακής Αμυνταίου υπογεγραμμένη στις 5/8/1943 από τον Μοί«Η ιδιαίτερη περίπτωση του χωριού Λεχόβου», ήταν καθαρά τυφλό χτύπημα. Η εν γένει δραστηριότητα των οργάνων της Βουλγαρικής λέσχης σε όλη την περιοχή το αποδεικνύει περίτρανα. Δεν βρέθηκαν μέχρι τώρα οι αποδείξεις για την πληρωμή του Γερμανού στρατηγού Αλεξάντερ Λάιρ από τότε πρόεδρο της Βουλγαρικής Λέσχης Ζίλκωφ και τον Δημήτριο Σιάνωφ καθώς και του Κάλτσεφ. Ο τελευταίος, θα καταδικαστεί ως ηθικός αυτουργός για την πυρπόληση του χωριού σε είκοσι χρόνια, από το ειδικό δικαστήριο. Όλοι ήθελαν να απαλλαγούν από ένα επικίνδυνο αγκάθι στα πλευρά τους. Θα υπήρχε ενιαία καθαρή γεωγραφική περιφέρεια εάν αφανιζόταν το χωριό και οι αντάρτες θα είχαν στερηθεί ένα μελλοντικό προπύργιο. Δεν μπορούσαν να το χτυπήσουν άμεσα. Στοιχειοθέτησαν κατηγορία. Δωροδόκησαν και στα πλαίσια της αγαστής συνεργασίας με τους Γερμανούς στο όνομα του ναζισμού, φούσκωσαν τον αντικομουνισμό ως αέρα στα μυαλά των οπαδών του τμήματος Πούλου, που έδρευε τότε στην Πτολεμαΐδα ώστε να διαπράξουν το ανοσιούργημά τους. Πλιάτσικο, ξυλοδαρμοί, εκτελέσεις, πυρπολήσεις, βιασμοί, είναι τα κατορθώματά τους. Είναι οι μοναδικοί που θα ακολουθήσουν τους Γερμανούς κατά την υποχώρησή τους στην Γερμανία πολεμώντας στο πλευρό τους.