Δήμος Βιάννου (10)
Χόνδρος,1941-44
Ο Χόνδρος είναι χωριό του Νομού Ηρακλείου στο Δήμο Βιάννου και ομώνυμο δημοτικό διαμέρισμα στη φερώνυμη επαρχία. Με βάση την απογραφή του 2001 έχει 163 κατοίκους. Η απόστασή του από το Ηράκλειο είναι γύρω στα 64 χιλιόμετρα. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την ελαιοκομία και με την καλλιέργεια πρώιμων κηπευτικών στην παράλια ζώνη. Κεντρικός ναός είναι του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.
Στη απογραφή του Καστροφύλακα (Κ96) το χωριό αναφέρεται με το όνομα Condro και με 278 κατοίκους. Επί Τουρκοκρατίας, ο Χόνδρος μετατράπηκε σε τουρκοχώρι (το χωριό της περιοχής με το μεγαλύτερο τουρκικό πληθυσμό). Στο σημείο αυτό εγκαταστάθηκαν αγάδες, εξαιτίας του ιδιαίτερα γόνιμου εδάφους.
Το χωριό δέχτηκε την πρόκληση πολλών επιδρομέων και οι κάτοικοί του αναγκάστηκαν να βρουν καταφύγιο σε σπηλιές, όπως στην περιοχή του Βορνό ή Λατσίδα, στο σπήλαιο του Ληστή, της Πανόγλας στη θέση Βουκολά, του Κάστελου, της Παπαδιάς στη θέση Ανεμόμαχα, της Σπηλιάρας και του Βαρδή.
Την περίοδο της Κατοχής από τους Ναζί (1941-44) ο Χόνδρος θρήνησε 9 θύματα
14-15 Σεπτεμβρίου 1943
Τα χαράματα στις 15 Σεπτεμβρίου ο Συκολόγος βρέθηκε περικυκλωμένος από τους Γερμανούς που είχαν τοποθετήσει πολυβόλα σε όλους τις εξόδους. Μια ομάδα μπήκε στη συνέχεια στο χωριό και μάζεψε στην πλατεία του μεγάλου Πρίνου περίπου τριάντα άντρες, όλους υπερήλικες. Οι νέοι άνδρες του Συκολόγου είχαν μεταφερθεί όμηροι στη Βιάννο και έτσι ο Συκολόγος γλίτωσε από τις ομαδικές εκτελέσεις.
Στις 30 Σεπτεμβρίου διατάχθηκε από τους Γερμανούς η εκκένωση των χωριών Κεφαλοβρύσι, Κρεβατάς, Πεύκος, Σύμη, Καλάμι και Συκολόγος σε πέντε μέρες. Στις 14 Οκτωβρίου, ένα μήνα μετά τις ομαδικές εκτελέσεις, ειδικά συνεργεία των Γερμανών άρχισαν να κατεδαφίζουν με δυναμίτες και πυρπόλησαν τα χωριά αυτά, που είχαν ήδη εκκενωθεί και η περιοχή τους είχε κηρυχθεί «νεκρή ζώνη».
Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τα βιβλία των
α)Γεωργίου Χρηστάκη, συνεργασία Κ.Γ.Στεφανάκη «Επαρχία Βιάννου 1940-1945»,
& β) Γεωργίου Ε.Δημητριανάκη «Ο Μύρτος & τα γύρω χωριά»
12 Σεπτεμβρίου 1943
Οι εκτελέσεις στον Πεύκο ξεκίνησαν από τις 12 Σεπτεμβρίου αμέσως μετά τη Μάχη στη Σύμη. Οι Γερμανοί που σώθηκαν από την επίθεση των ανταρτών, στην οπισθοχώρηση τους προς τον Πεύκο συνάντησαν και σκότωσαν τέσσερις άνδρες και έβαλαν φωτιά στα πρώτα σπίτια.
Όταν οι Γερμανοί ξαναπήγαν στο Πεύκο τις απογευματινέ ώρες στις 14 Σεπτεμβρίου, οι περισσότεροι άνδρες είχαν φύγει προς την περιοχή του Κόρνια αφού είχαν πληροφορηθεί τις εκτελέσεις στα γύρω χωριά. Βρήκαν μονάχα πέντε άντρες τους οποίους σκότωσαν επί τόπου.
Το χωριό πυρπολήθηκε την ίδια μέρα (14-9-1943). Στις 30 Σεπτεμβρίου διατάχθηκε από τους Γερμανούς η εκκένωση των χωριών Κεφαλοβρύσι, Κρεβατάς, Πεύκος, Σύμη, Καλάμι και Συκολόγος σε πέντε μέρες. Στις 14 Οκτωβρίου, ένα μήνα μετά τις ομαδικές εκτελέσεις, ειδικά συνεργεία των Γερμανών άρχισαν να κατεδαφίζουν με δυναμίτες και πυρπόλησαν τα χωριά αυτά, που είχαν ήδη εκκενωθεί και η περιοχή τους είχε κηρυχθεί «νεκρή ζώνη».
Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τα βιβλία των
α)Γεωργίου Χρηστάκη, συνεργασία Κ.Γ.Στεφανάκη «Επαρχία Βιάννου 1940-1945»,
& β) Γεωργίου Ε.Δημητριανάκη «Ο Μύρτος & τα γύρω χωριά»
14 Σεπτεμβρίου 1943
Οι Γερμανοί με τα όπλα προτεταμένα μπήκαν, ύστερα από το μακελειό στα Αμιρά, στο Κεφαλοβρύσι, έκαναν έρευνα στα σπίτια και άρπαζαν τους άντρες που ήταν μέσα. Σκότωναν επί τόπου γέρους και αρρώστους που δεν μπορούσαν να βαδίσουν. Ανάμεσά τους ένα ανάπηρο άντρα με πατερίτσες που τον σκότωσαν στην αυλή του και ένα υπερήλικα 93 ετών με ξιφολόγχη πάνω στο κρεβάτι του και δύο ακόμη ηλικιωμένους.
Οδήγησαν τους υπόλοιπους στη θέση «Καλύβα» δίπλα στο διδακτήριο του Δημοτικού Σχολείου και τους εκτέλεσαν ομαδικά 34 άνδρες και δύο γυναίκες. Τους εγκατέλειψαν εκεί και έφυγαν βιαστικά για να συνεχίσουν το μακάβριο έργο τους στον Κρεββατά.
Οι Γερμανοί στο Κεφαλοβρυσι εκτέλεσαν 29 μέσα στο χωριό, 1 στον Πεύκο και 6 στην περιοχή της Λυγιάς.
Μια νέα τραγωδία εκτυλίχθηκε όταν οι γυναίκες έφτασαν στον τόπο της εκτέλεσης, Στη συνέχει άρχισαν παρέες-παρέες να μεταφέρουν τους σκοτωμένους στο νεκροταφείο και άνοιξαν μόνες του τάφους και τους έθαψαν.
Στις 30 Σεπτεμβρίου διατάχθηκε από τους Γερμανούς η εκκένωση των χωριών Κεφαλοβρύσι, Κρεβατάς, Πεύκος, Σύμη, Καλάμι και Συκολόγος σε πέντε μέρες. Στις 14 Οκτωβρίου, ένα μήνα μετά τις ομαδικές εκτελέσεις, ειδικά συνεργεία των Γερμανών άρχισαν να κατεδαφίζουν με δυναμίτες και πυρπόλησαν τα χωριά αυτά, που είχαν ήδη εκκενωθεί και η περιοχή τους είχε κηρυχθεί «νεκρή ζώνη».
Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τα βιβλία των
α)Γεωργίου Χρηστάκη, συνεργασία Κ.Γ.Στεφανάκη «Επαρχία Βιάννου 1940-1945»,
& β) Γεωργίου Ε.Δημητριανάκη «Ο Μύρτος & τα γύρω χωριά»
Κάτω Βιάννος, 1941-44
Το Ολοκαύτωμα της Βιάννου
του Γ. Δ. Χρηστάκη
Θα την κάψω την Βιάννο, γιατί υπάρχει εκεί οργανωμένη αντίσταση και υποθάλπουν αντάρτες και Άγγλους και γιατί είναι φωλιά ανταρτών τα βουνά της. Αυτή ήταν η απειλή του Χάρτμαν, του Δ/τή της αστυνομίας στο Νομό Ηρακλείου, σε Βιαννίτες που είχαν συλληφθεί απ’ αφορμή το σαμποτάζ που είχε γίνει τον Ιούλιο του 1943 στο αεροδρόμιο του Καστελλίου της Πεδιάδος.
Στην επαρχία Βιάννου στο νοτιοανατολικό τμήμα του Νομού Ηρακλείου, δημιουργήθηκε ισχυρή αντιστασιακή οργάνωση, με καθολική συμμετοχή του πληθυσμού, από τις πρώτες ημέρες της ναζιστικής κατοχής, τον Ιούνιο του 1941.
Η δυναμική παρουσία ομάδας ανταρτών στα βουνά της Βιάννου από τον Γενάρη του 1943, υποχρέωσε τους Γερμανούς να διατηρούν στην Κρήτη ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις αποδυναμώνοντας άλλα μέτωπα.
Στις 8-9 Σεπτέμβρη 1943 οι αντάρτες εξουδετέρωσαν Γερμανικό φυλάκιο που είχε εγκατασταθεί στο πλησιέστερο προς το λημέρι των ανταρτών χωριό, την Κάτω Σύμη. Στις 12 Σεπτεμβρίου, σε μάχη γερμανικής στρατιωτικής μονάδας με κλιμάκιο των ανταρτών στην είσοδο του χωριού Κάτω Σύμη, οι Γερμανοί υπέστησαν μεγάλες απώλειες σε νεκρούς, τραυματίες και 12 αιχμαλώτους.
Ο Γερμανός στρατηγός, Δ/της Φρουρίου Κρήτης, Μύλλερ, σε διαταγή του προς τις στρατιωτικές δυνάμεις που εστάλησαν στη Βιάννο αναφέρει:’ Καταστρέψετε την επαρχία Βιάννου, εκτελέσετε πάραυτα, χωρίς διαδικασία, τους άρρενες που είναι πάνω από 16 ετών και όλους όσους συλλαμβάνονται στην ύπαιθρο ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας. Ακολούθησαν αντίποινα προς τον άμαχο πληθυσμό. Στις ομαδικές εκτελέσεις, που έγιναν από τις 14 έως τις 16 Σεπτέμβρη, 401 κάτοικοι της περιοχής έχασαν τη ζωή τους και 980 κατοικίες σε 10 χωριά καταστράφηκαν. Σε δεκάδες ανέρχονται οι τόποι, όπου έγιναν οι ομαδικές εκτελέσεις στα χωριά και στις αγροτικές περιφέρειες της Επαρχίας Βιάννου και στα γειτονικά της Επαρχίας Ιεράπετρας.
Στη φοβερή ώρα της δοκιμασίας, οδηγούμενοι στην εκτέλεση οι πατριώτες, έδειξαν το μεγαλείο της ψυχής των και τη δύναμη τους. Κανείς δεν λύγισε, κανείς δεν έκλαψε, κανείς δεν παρακάλεσε. Όλοι τους δέχτηκαν τις θεριστικές βολές με το θάρρος και την υπερηφάνεια που χαρακτηρίζει την Κρητική ψυχή. Όλοι τους απλά και ήρεμα, όπως ταιριάζει στους αληθινούς γενναίους, δέχτηκαν κατάστηθα τα δολοφονικά βόλια, ζητωκραυγάζοντας για την πατρίδα και την ελευθερία. Απ’ όσους επέζησαν, τους μόνους μάρτυρες των τραγικών εκείνων στιγμών, κανείς δεν ανέφερε περίπτωση λιποψυχίας. Αντίθετα, ανέφεραν περιπτώσεις αρκετών που αντέδρασαν κι έπεσαν νεκροί ύστερα από πάλη με τους δολοφόνους τους.
Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις του Βασίλη Πνευματικάκη στον Βαχό, του Αποστόλη Βαρδάκη στον Άγιο Βασίλειο, στην επίθεση που έκαμαν στους δολοφόνους τους. Χαρακτηριστικά τα ενθαρρυντικά λόγια και οι ζητωκραυγές για την πατρίδα του Ηρακλή Πνευματικάκη στο Βαχό, του Νίκου Τσαγκαράκη, Μανώλη Μπαριτάκη και Νίκου Μαθιουδάκη στ’ Αμιρά, του Στάθη Μάστορα στον Άγιο Βασίλειο που έψαλε τον Εθνικό Ύμνο, τα λόγια «θάρρος μπαμπά, για την πατρίδα πεθαίνουμε» της 17χρονης μαθήτριας Μαρίας Χ. Παπαδημητροπούλου προς τον πατέρα της, που τον έβλεπε δακρυσμένο γιατί σκεφτόταν το χαμό της κόρης του.
Μια όμως μαρτυρία, που βρήκε και καταχώρησε ο ιστορικός της εποχής εκείνης Γιάννης Μουρέλλος στο έργο του «Ιστορία της Κρήτης» μας λέει πολλά. Γράφει:«Όπως με διαβεβαίωσαν αυτήκοοι μάρτυρες, ένας Γερμανός έφεδρος αξιωματικός, ενώ διατελούσε σε ευθυμία από κρασί που έπινε μαζί τους, άρχισε να λέει:Έχω παρακολουθήσει πολλές εκτελέσεις σε άλλες χώρες που έχομε κατακτήσει. Μα αυτό που συνάντησα στα χωριά της Βιάννου δεν το (δα πουθενά. Άντρες και γυναίκες αντίκριζαν τον θάνατο ψύχραιμα και στήναν το κορμί τους περήφανα μπροστά στις κάνες των τουφεκιών. Μήτ’ ένας τους δεν έκλαψε, μήτ’ ένας τους δεν ζήτησε οίκτο ή χάρη. Μα τη ζωηρότερη εντύπωση μου έκανε ένας ογδοντάρης σ’ ένα χωριό της Βιάννου. Βρισκότανε στη μέση, στη γραμμή των ανδρών που θα εκτελούσαμε. Ζήτησε να πει κάτι στον αξιωματικό. Πλησίασα μ’ ένα διερμηνέα. Αυτός βγήκε από τη γραμμή και βγάζοντας το δακτυλίδι του μου το πρόσφερε λέγοντας: «Πάρε τούτο το δακτυλίδι. Σου το χαρίζω, για να θυμάσαι σ’ όλη σου τη ζωή πως σκότωσες έναν αθώο γέρο 80 χρονών» Έπειτα ο γέρος γύρισε ατάραχος στη γραμμή του προσπαθώντας να σηκώσει το γέρικο κορμί του, όσο του επέτρεπαν τα χρόνια του. Σάστισα και πέρασαν μερικά δευτερόλεπτα, όσο να βρω την ψυχραιμία να θυμηθώ την εντολή που είχα λάβει. Και όμως τη στιγμή που έλεγα «πυρ» έτρεμα σύγκορμος. Ποτέ δεν θα ξεχάσω την τραγική εκείνη στιγμή».
Το ομολογεί και άλλος Γερμανός για τους Κρητικούς. Ο στρατηγός Αντρέ, Διοικητής Φρουρίου Κρήτης, ο οποίος αιματοκύλισε την Κρήτη με τις εκατοντάδες των εκτελέσεων που διέταξε σε πολλά χωριά της Κρήτης, είπε στο Σουηδό αντιπρόσωπο του Δ.Ε.Σ. όταν τον επισκέφτηκε: «Οι Κρητικοί, όταν βρίσκονται μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα έχουν πάνω τους κάτι το μυθώδες. Είναι τόσο περήφανοι την τραγική εκείνη ώρα του θανάτου, που είναι αδύνατο να μην τους θαυμάσεις».
Και είναι πολλά τα περιστατικά που δείχνουν την αντρειοσύνη, την παλικαριά, και τον πραγματικό ηρωισμό των ηρώων της 14ης Σεπτέμβρη μπροστά στο θάνατο.
Είναι όμως πολλές, από την άλλη μεριά, οι βάρβαρες και απάνθρωπες εκδηλώσεις των γερμανών εκείνες τις ημέρες:
Ο φόνος με ξιφολόγχη των αδελφών Βαρδάκη στον Άγιο Βασίλειο, ο βασανισμός κατά την εκτέλεση των παιδιών του Βερβελάκη,
το ξεκοίλιασμα της εγκύου Αικατερίνης Παπαδημητροπούλου στη Λυγιά,
ο φόνος της Συγγελάκη με το μικρό στην αγκαλιά της στο Λουτράκι,
ο φόνος των αδελφών Παπαδάκη στην Πάνω Σύμη με την ανάπηρη μάνα στα χέρια τους,
η εκτέλεση του αναπήρου Γεωργίου Κοντάκη με ξιφολόγχη στο Κεφαλοβρύσι,
η εκτέλεση του εξαετούς αγοριού (Συμβουλάκη) στην αγκαλιά του πατέρα του στη Λυγιά
και πολλά άλλα που δεν έγιναν γνωστά.
Στις 17 του Σεπτέμβρη οι ομαδικές εκτελέσεις σταμάτησαν.
Η γριά Συγγελάκαινα στ’ Αμιρά θρήνησε τον άντρα της και τέσσερις γιους της.
Η οικογένεια Βερυκοκάκη θρήνησε 17 μέλη της
Η οικογένεια Ραπτάκη 12 συγγενείς εξ αίματος και 10 γαμβρούς
Η οικογένεια Ηλιάκη 10 αδερφούς και εξαδέλφους Τρεις αδελφούς Βασιλάκη
Η Μαρία Γ. Χαλκιαδάκη έχασε τον άνδρα της, τον πεθερό της, τον κουνιάδο της, δύο πρώτους θείους της και έξη πρώτα ξαδέλφια.
Ο Ματθαίος Χρηστάκης ή Σύλλας στήθηκε στη γραμμή μαζί με δύο γιους του και τέσσερις γαμβρούς του.
Η Χατζάκαινα στον Άγιο Βασίλειο έχασε τον άντρα της, το γιο της και τον γαμβρό της.
Σκοτωμένη στα χωράφια του Λουτρακίου η Ζαχαρένια Ρηνάκη με το 6 μηνών μωρό στην αγκαλιά της κρεμασμένο στο βυζί της και δίπλα η μάνα της και η πεθερά της σκοτωμένες και αυτές.
Πέντε νεκρούς θρήνησε και η οικογένεια Δημητριανάκη από τα Γδόχια.
Δεκάδες τα σπίτια με δύο νεκρούς.
Δεκάδες οι οικογένειες που θρήνησαν δέκα, δεκαπέντε και είκοσι νεκρούς, συζύγους, γονείς αδέλφια και ξαδέλφια. Σε 401 ανήλθαν οι νεκροί στα χωριά της Βιάννου και της Ιεράπετρας στις τρεις αποφράδες ημέρες του 1943, για να φτάσουν τους 461 μαζί μ’ αυτούς που σκοτώθηκαν σ’ όλο το διάστημα της κατοχής. 8 μηνών ήταν το πιο μικρό, αγέννητο, στην κοιλιά της μάνας του, 96 χρονών ήταν ο πιο μεγάλος (Εμμ. Δασκαλάκης από τ’Αμιρά)
127 ήταν πάνω από 60 χρονών. Από αυτούς:
οι 60 ήταν από 60 έως 69 ετών
οι 47 ήταν από 70 έως 79 ετών
οι 16 ήταν από 80 έως 89 ετών
οι 3 ήταν 90, 93 και 96 ετών
20 ήταν γυναίκες.
Αγρότες ήταν οι πιο πολλοί, αλλά και κτηνοτρόφοι, επαγγελματίες και έφεδροι αξιωματικοί. Ανάμεσα τους 2 κληρικοί, 5 δάσκαλοι, 1 καθηγητής 1 δικηγόρος και 1 υπάλληλος των Τ.Τ.Τ.
Το Ολοκαύτωμα της Βιάννου, οι θηριωδίες των Ναζί, παραμένουν άγνωστα γεγονότα στο ευρύτερο κοινό, στην Ελλάδα και διεθνώς. Λιγοστοί είναι και στην Γερμανία ενήμεροι, κι αυτοί περιορίζονται στους λίγους τουρίστες που τα τελευταία χρόνια επισκέπτονται το Ηρώο καταγράφοντας τα συναισθήματα τους στο εκεί τηρούμενο βιβλίο.
Γ. Δ. Χρηστάκης, Ηράκλειο Κρήτης
Έμπαρος, 1941- 44
Ελληνοϊταλικός πόλεμος, κατοχή και αντίσταση, εμφύλιος
Μετά το Μικρασιατικό Πόλεμο το χωριό ανέκαμψε και άρχισε μια ανοδική πορεία που ανακόπηκε απότομα με τον πόλεμο στην Αλβανία 1940-41. Στον Αγώνα αυτό σκοτώθηκε ο στρατιώτης Μακράκης Γεώργιος του Εμμανουήλ, 32 χρονών. Στη μάχη της Κρήτης που ακολούθησε η Εμπαρος είχε ακόμη ένα θύμα, το Ζαχαράκη Εμμανουήλ του Μιχαήλ.
Κατά τη γερμανική κατοχή το 1941-44 οι κάτοικοι της Εμπάρου προσχώρησαν στην εθνική αντίσταση ανεβαίνοντας πολλοί από αυτούς ως αντάρτες στα παρακείμενα βουνά της Δίκτης, ενώ άλλοι φιλοξενούσαν και περιέθαλπαν στα σπίτια τους με κίνδυνο της ζωής τους πολλούς καταδιωκόμενους.
Το καλοκαίρι του 1943 στρατοπέδευσε στην Έμπαρο ολόκληρος λόχος Γερμανών που έκαναν αφόρητη τη ζωή των κατοίκων, καθώς λεηλατούσαν και άρπαζαν ό,τι πολύτιμο έβρισκαν, έστηναν μπλόκα, έκαναν συλλήψεις, βασάνιζαν και εκτελούσαν αθώους ανθρώπους, όπως τον πρόεδρο της κοινότητας Αντώνη Σταματάκη και τους Μιλτιάδη Σηφάκη-Μηλιαράκη, Γεώργη Ψιλάκη και Γεώργη Κουντάκη καθώς και το Διοικητή του Σταθμού Χωροφυλακής Φραγκάκη Γεώργιο του Εμμανουήλ. Κατά τον εμφύλιο που επακολούθησε ακόμα ένας αγωνιστής της εθνικής αντίστασης έπεσε στην περιοχή της Εμπάρου, ο Βασίλης Πλαγιωτάκης, ενώ άλλοι δύο στρατιώτες χάθηκαν σε μάχες στη Βόρεια Ελλάδα, ο Μιλιαράς Εμμανουήλ του Ιωάννη και ο Παπαδάκης Εμμανουήλ του Νικολάου.
Πηγή: www.embaros.com
Άνω Βιάννος 4-15 Σεπτεμβρίου 1943
Στις 14 Σεπτεμβρίου, εορτή του τιμίου Σταυρού, οι Γερμανοί κύκλωσαν το χωριό Άνω Βιάννος και με τη βία οδήγησαν τους κατοίκους στην πλατεία. Πολλοί λίγοι κατάφεραν να διαφύγουν. Ενώ ελάχιστοι ήταν εκείνοι που είχαν διανυκτερεύσει έξω από το χωριό ύστερα από την ανακοίνωση της προηγούμενης ημέρας που υποχρέωσαν τον Πρόεδρο να κάνει γνωστή σε όλους τους κατοίκους πως δεν θα πειράξουν όσους βρουν στα σπίτια τους. Πυκνοί πυροβολισμοί έπεσαν από τον Κουλέ και την Καβαλαρά.
Σκότωσαν μια ηλικιωμένη άρρωστη από ημιπληγία γυναίκα και ένα 15χρονο νεαρό την ώρα που προσπαθούσε να διαφύγει από το χωριό.
Στην πλατεία χώρισαν τις γυναίκες και τα μικρά παιδιά. Όλους τους άλλους τους οδήγησαν στο Γυμνάσιο, όπου βρίσκονταν από την προηγούμενη οι συλληφθέντες από το Καλάμι.
Την επομένη 15 Σεπτεμβρίου έδιωξαν από το Γυμνάσιο τους πολύ ηλικιωμένους πάνω από 60 ετών, εκτός από έναν και κράτησαν τους υπόλοιπους με σκοπό να τους εκτελέσουν.
Τις απογευματινές ώρες οδήγησαν τους κρατούμενους στην αριστερή πλευρά του προαυλίου του σχολείου και έστησαν ένα πολυβόλο.
Η εκτέλεση αναβλήθηκε ύστερα από τηλεφωνική διαταγή του Διοικητή Φρουρίου Κρήτης Μπρόγιερ «Αναβάλετε περαιτέρω εκτελέσεις».
14 Σεπτεμβρίου 1943
Οι Γερμανοί κύκλωσαν το Βαχό και συνέλαβαν όσους κατοίκους βρήκαν και τους οδήγησαν σε χείμαρρο στην ανατολική είσοδο του κάτω οικισμού του Βαχού. Άφησαν εκεί τα γυναικόπαιδα και πήραν του άντρες. Οδήγησαν τους άντρες στην πεζούλα του Πέτρου, κοντά στην Εκκλησία του Αφέντη-Χρηστού, τους έστησαν στη σειρά στον τοίχο και τους εκτέλεσαν.
Φεύγοντας συνάντησαν στην πόρτα της εκκλησίας έναν ακόμη κάτοικο και τον εκτέλεσαν επί τόπου. Κινήθηκαν προς το επάνω χωριό, από σπίτι σε σπίτι αρπάζοντας τους άντρες τους οποίους συγκέντρωσαν στο επάνω μέρος του χωριού. Οδήγησαν τους συγκεντρωμένους στο δρόμο προς τα Αμιρά, όπου δίπλα σε ένα ρυάκι τους έστησαν στη γραμμή και τους εκτέλεσαν.
Οι γυναίκες έτρεξαν στον τόπο των εκτελέσεων. Ανάμεσα στους νεκρούς της εκκλησίας δύο τραυματίες. Ένα άλλος άνδρας τραυματισμένος είχε τη δύναμη να κινηθεί προς το σπίτι του. Στην άλλη ομάδα των εκτελεσμένων υπήρχαν δύο ακόμη τραυματίες που πέθαναν τις επόμενες μέρες.
Με ξινάρια άρχισαν να σκάβουν λάκκους στην εκκλησία του Αφέντη Χρηστού, δίπλα στα κυπαρίσσια. Εκεί έθαψαν 19 άτομα. Την επομένη έθαψαν εκεί και τον παπά του χωριού που τον σκότωσαν οι Γερμανοί στον Κρεβαττά και ακόμη έναν άνδρα που εκτέλεσαν στη Γρα-Λυγιά. Στο ίδιο σημείο θάφτηκαν και οι δύο τραυματίες που πέθαναν τις επόμενες ημέρες.
Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τα βιβλία των
α)Γεωργίου Χρηστάκη, συνεργασία Κ.Γ.Στεφανάκη
«Επαρχία Βιάννου 1940-1945»,
& β) Γεωργίου Ε.Δημητριανάκη «Ο Μύρτος & τα γύρω χωριά».
14 Σεπτεμβρίου 1943
Μετά την εκτέλεση των κατοίκων στον Κρεββατά οι Γερμανοί μπήκαν στον Άγιο Βασίλειο και σκορπίστηκαν στους δρόμους βιαστικοί.
Τοποθέτησαν ένα πολυβόλο πάνω στη στέγη του οστεοφυλακίου στην Κάτω άκρη του χωριού και ένα άλλο δίπλα στον Άγιο Τρύφωνα στην πάνω άκρη. Άνοιγαν τις πόρτες των σπιτιών άρπαζαν τους άντρες που έβρισκαν.
Εκτέλεσαν και έσφαξαν ορισμένους σε διάφορα σημεία. Οδήγησαν όσους είχαν συγκεντρωθεί στο καφενείο του Προέδρου μαζί και τον πρόεδρο και όσους βρήκαν στα σπίτια στην πάνω άκρη του χωριού κάτω από το σχολείο. Τους έστησαν στη γραμμή και τους εκτέλεσαν.
Εκτελέστηκαν 31 άνδρες από ενώ διασώθηκαν τραυματισμένοι δύο άνδρες που κατάφεραν να ξεφύγουν τρέχοντας και τρεις ακόμη που καταπλακώθηκαν ζωντανοί ανάμεσα στους σκοτωμένους. Οι Γερμανοί αποχώρησαν αφήνοντας πίσω τους ξεκληρισμένες οικογένειες και ζωντανά θύματα. Οι γυναίκες θα θάψουν τους δικούς τους μεταφέροντάς τους πάνω σε τάβλες στα σπίτια και στο νεκροταφείο.
Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τα βιβλία των
α)Γεωργίου Χρηστάκη, συνεργασία Κ.Γ.Στεφανάκη «Επαρχία Βιάννου 1940-1945»,
& β) Γεωργίου Ε.Δημητριανάκη «Ο Μύρτος & τα γύρω χωριά».
14 Σεπτεμβρίου 1943
Οι Γερμανοί οδήγησαν τους άνδρες κατοίκους από τις γειτονιές των Αμιρών στον Κάτω οικισμό του χωριού τα Μελιανά. Εκτέλεσαν επί τόπου όσους αντιστάθηκαν ή δεν μπορούσαν να κινηθούν από ανημπόρια και έναν άρρωστο ηλικιωμένο άνδρα πάνω στο κρεβάτι του.
Οι συλληφθέντες ξεπέρασαν τους εκατό. Οι Γερμανοί χώρισαν τους συγκεντρωμένους σε ομάδες των είκοσι-τριάντα ατόμων. Πήραν την πρώτη ομάδα και σε λίγο ακούστηκαν πυροβολισμού από τη θέση Αμπέλια στο σημείο μιας πεζούλας. Ακολούθησε η δεύτερη ομάδα που αντίκρισε όταν έφτασε στο σημείο τα στημένα πολυβόλα και το σωρό των εκτελεσμένων της πρώτης ομάδας. Ακολούθησαν και οι άλλες ομάδες των αντρών που εκτελέστηκαν στο ίδιο σημείο. Οι Γερμανοί αποχώρησαν αφού πρώτα τους έδωσαν τη χαριστική βολή. Εκτέλεσαν συνολικά 114 άνδρες του χωριού ηλικίας από 16-60 χρόνων.
Οι γυναίκες κατέβηκαν από τα Αμιρά και έφτασαν στον τόπο της εκτέλεσης. Ακολούθησαν σκηνές αλλοφροσύνης. Ανάμεσα στους εκτελεσμένους αρκετοί τραυματίες, που μεταφέρθηκαν τις επόμενες ημέρες στο Ηράκλειο και επέζησαν αλλά οι περισσότεροι από αυτούς με μεγάλη αναπηρία.
Οι γυναίκες μετέφεραν τους νεκρούς στο χωριό, στις αυλές και το νεκροταφείο. Τα μνήματα δεν τους χωρούσαν και άνοιξαν καινούργιους λάκκους στα γύρω χωράφια.
Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τα βιβλία των
α)Γεωργίου Χρηστάκη, συνεργασία Κ.Γ.Στεφανάκη «Επαρχία Βιάννου 1940-1945»,
& β) Γεωργίου Ε.Δημητριανάκη «Ο Μύρτος & τα γύρω χωριά».