Δήμος Δελφών (6)
26 Οκτωβρίου 1942
Προσήλιο (Σεγδίτσα) , 26 Οκτωβρίου 1942
Σεγδίτσα, Η Κατοχή
Το Προσήλιο «Σεγδίτσα» είναι ένα χωριό που βρίσκεται στην πλαγιά της Γκιώνας σε υψόμετρο 900 μέτρων. Το 1940 σύμφωνα με την επίσημη απογραφή αριθμούσε 1200 άτομα, που ζούσαν από αρχαιοτάτων χρόνων στον τόπο αυτό με πλήρη αυτάρκεια αγαθών.
Κατά τον «Αλβανικό» πόλεμο, όπως έχει καθιερωθεί να αποκαλείται ο πόλεμος της Ελλάδος με τους Ιταλούς το 1940-1941, έδωσε 120 περίπου μαχητές στο μέτωπο του πολέμου.
Απ΄ τις πρώτες μέρες της Ιταλογερμανικής κατοχής στην περιοχή μας το 1941, αρκετοί χωριανοί θα βρεθούν ως διωκόμενοι από τις κατοχικές δυνάμεις στα βουνά της Γκιώνας.
Αντιστασιακή δράση
Ο πυρήνας της πρώτης πανελλαδικά ομάδας Ελλήνων που συγκρότησαν άτακτο αντάρτικο σώμα, με σκοπό να χτυπήσουν τον στρατό κατοχής, και που αργότερα έκανε περήφανη την Ελλάδα ολόκληρη για την ιστορία της με την εθνική της αντίσταση ενάντια στον κατακτητή, αποτελείτο από τους χωριανούς μας, Δήμο Καραλίβανο, Ευθύμιο Μπάφα, Θεοχάρη Πολύχρονο, Γεώργιο Φουσέκη, Κωνσταντίνο Σαράντη και άλλους, που αργότερα κατείχαν θέσεις των καπεταναίων στα συντάγματα του ΕΛΑΣ, υπό την αρχηγεία του Αθανασίου Κλάρα, γνωστού με το όνομα Άρης Βελουχιώτης.
Η ίδια αυτή πρώτη ομάδα ανταρτών, συνεπικουρούμενη από τους τσοπαναραίους του χωριού θα προβεί στην πρώτη πανελλαδικά μάχη ενόπλων Ελληνικών άτακτων σωμάτων, εναντίον οργανωμένου στρατιωτικού σχηματισμού των στρατευμάτων κατοχής, στις 19 Σεπτεμβρίου 1942, στη θέση Μύλος της χαράδρας Ρεκά πλησίον του χωριού, στην οποία εξολοθρεύθησαν παντελώς (πλην ενός) την Ιταλική διμοιρία.
Οι Ιταλοί δεν περίμεναν επίθεση από εχθρό, αφού το αντάρτικο ακόμα ήταν απλά μια φήμη, γι΄ αυτό και δεν πήραν τα κατάλληλα προστατευτικά μέτρα..
Ο αιφνιδιασμός είχε πετύχει απόλυτα, χωρίς απώλειες για τους αντάρτες. Οι Ιταλοί είναι οι περισσότεροι νεκροί, εκτός από μερικούς που είναι αιχμάλωτοι. Δύο Ιταλοί το έβαλαν στα πόδια μόλις άρχισαν τα πυρά. Πρέπει μάλλον να ήταν αθλητές και καλά γυμνασμένοι γιατί κατάφεραν να διαφύγουν παρά τα πυκνά πυρά των ανταρτών. Ο ένας τραυματίστηκε στο λαιμό και υπέκυψε. Ένας τελικά θα γλιτώσει και θα κατευθυνθεί για να συναντήσει την Ιταλική δύναμη του φυλακίου που ήταν στο «Μουκιχρί», κοντά στο χάνι του Νικόλουλα….
Οι Ιταλοί αιχμάλωτοι εκτελούνται από τους αντάρτες στο Βελούχι… Την άλλη μέρα μια Ιταλική δύναμη ξεκίνησε για την περιοχή και στρατοπέδευσε στη Βίνιανη. Μια ανιχνευτική ομάδα θα πάει στον τόπο της μάχης. Τα γεγονότα μεταφέρονται στην Ιταλική Διοίκηση της Άμφισσας και την επομένη νέα δύναμη Ιταλών κατευθύνεται προς το σημείο. Μετά την επιστροφή της ανιχνευτικής ομάδας η Ιταλική δύναμη φτάνει στο χωριό και βάζει φωτιά στα δυό πρώτα σπίτια. Οι χωριανοί θα κλειστούν στα σπίτια τους και οι πιο ψύχραιμοι θα φύγουν από το χωριό. Μετά το κάψιμο των σπιτιών οι Ιταλοί επιστρέφουν στη Βίνιανη και συνεχίζουν τις αναγνωριστικές πορείες και ανακρίσεις.
Η πυρπόληση του χωριού
Μετά από μερικές ημέρες οι Ιταλικές δυνάμεις αιχμαλώτισαν όλον τον πληθυσμό του χωριού, απ΄ τους οποίους, τα γυναικόπαιδα και τους γέροντες τους εκτόπισαν στην Άμφισσα (εννοείται με τα ρούχα που φορούσαν εκείνη τη στιγμή) και τους εγκατέστησαν στα σπίτια, τα καλύβια και τους αχυρώνες των κατοίκων της Άμφισσας.
Τους άντρες του χωριού τους μετέφεραν σε στρατόπεδο αιχμαλώτων στην Θήβα, όπου παρέμειναν αιχμάλωτοι για ένα εξάμηνο.
Στις 26 Οκτωβρίου 1942, μερικές μέρες μετά την αιχμαλωσία των κατοίκων του χωριού, έβαλαν φωτιά και κατέστρεψαν ολοσχερώς όλα σπίτια του χωριού…Καίγονται μαζί όλα τα κινητά περιουσιακά στοιχεία των χωριανών, ρούχα, έπιπλα, σκεύη, γεννήματα…Σκότωσαν ακόμα και τα ζώα με σκοπό να ανακόψουν την τροφοδοσία των ανταρτών.
Την ίδια ημέρα έβαλαν φωτιά και στο ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας Τριβολούς καίγοντας ολοσχερώς τις εγκαταστάσεις του…Καθώς και δύο εξωκλήσια του χωριού, τον Άγιο Γεώργιο και την Αγία Τριάδα.
Τα γεγονότα μετά την καταστροφή
Μετά το κάψιμο του χωριού και τον εκτοπισμό των κατοίκων, οι Ιταλοί απαγόρευσαν στους χωριανούς έστω και την απλή επίσκεψη τους στον χώρο του καμένου χωριού. Για το λόγο αυτό εκτέλεσαν, ένα μήνα περίπου μετά την πυρπόληση, τους χωριανούς Ανδρέα Λίβα, Παναγιώτη Α. Κούκο, Παναγιώτη Γ.Κούκο, Μαρία Μανώλη, Ευστάθιο Δ.Μπουμπούνη, Κωνσταντίνο Δ. Μπουμπούνη και Φώτη Ε. Μαργώνη.
Η απάντηση των αγανακτισμένων και κατατρεγμένων χωριανών στα αντίποινα των Ιταλών ήταν η πλήρης και καθολική συμμετοχή του ενεργού πληθυσμού του χωριού σε όλους τους αντάρτικους σχηματισμούς..
Από την ενεργό συμμετοχή των χωριανών στα αντάρτικα τμήματα είχαμε την απώλεια 8 χωριανών ανταρτών του ΕΛΑΣ, που έπεσαν σε διάφορες μάχες που έδωσε με τα στρατεύματα κατοχής, καθώς επίσης και 12 χωριανούς που εκτελέστηκαν κατά διαστήματα από τον στρατό κατοχής ως συνεργάτες και συμμέτοχοι στην εθνική αντίσταση.
Μετά τον πόλεμο έγιναν κάποιες προσπάθειες για την ανασυγκρότηση του χωριού, αλλά δεν τελεσφόρησαν λόγω των γνωστών γεγονότων του εμφυλίου πολέμου. Και μόνο μετά τη λήξη του εμφυλίου η κρατική μέριμνα φρόντισε να εγκαταστήσει, στην αρχή προσωρινά και στη συνέχεια να κατασκευάσει οικιστικούς πυρήνες για τη στέγασης και τον επαναπατρισμό των χωριανών στη θέση Βίνιανη.
Καθ΄ όλο αυτό το διάστημα από το 1942 μέχρι το 1949-50 οι χωριανοί ήταν ξεριζωμένοι από τον τόπο τους και ζούσαν στα σπίτια, τα καλύβια και τους αχυρώνες των κατοίκων της Άμφισσας και στις σπηλιές της γύρω περιοχής…
Τα αποτελέσματα της δραστηριότητας των στρατευμάτων κατοχής επί του συνόλου των χωριανών ήταν η επί οκτώ συνεχή χρόνια παραμονή του πληθυσμού κάτω από δυσμενείς και αντίξοες συνθήκες, που τους οδήγησε στα κατώτατα όρια εξαθλίωσης και χρειάσθηκαν τουλάχιστον τρεις δεκαετίας για την επαναφορά τους στην προτέρα κατάσταση. Δέκα (10) γυναίκες έμειναν χήρες, Ένας (1) άνδρας χήρος, Τριάντα δύο (32) παιδιά ορφανά. Και μία (1) οικογένεια, αυτή του Νικολάου Μήταλα ή Ματσούκα αφανίστηκε εντελώς….
(Μεταφορά-Αποσπάσματα από το βιβλίο του Ευθύμιου Χ.Ταλάντη
«Σεγδίτσα, Το πρώτο Μαρτυρικό Χωριό της Ρούμελης», Άμφισσα 2001)
7 Οκτωβρίου 1943
ΛΙΛΑΙΑ (Κάτω Αγόριανη)
ΜΝΗΜΕΣ «ΜΑΡΤΥΡΙΚΗΣ» ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Στις 6 Οκτωβρίου 1943, σμήνος αμερικανικών υπερφρoυρίων περνούσε πάνω από το χωριό πάvω Αγόριανη επιστρέφοντας στις βάσεις του στην Ιταλία αφού είχε βομβαρδίσει εχθρικούς στόχους στην περιοχή – Ελευσίνας και Τατοίου Αττικής. Τα αμερικανικά υπερφρούρια καταδιώκονταν από Γερμανικά καταδιωκτικά Μέσσερσμιτ και ακριβώς πάνω από το χωριό ένα Γερμανικό καταδιωκτικό έπληξε και κατέρριψε ένα υπερφρούριο. Από το υπερφρούριο αυτό πριν συντριβεί στο έδαφος, ρίχτηκαν στο κενό με τα: αλεξίπτωτά τους τα εννέα μέλη του πληρώματος. Ορισμένα από τα γερμανικά καταδιωκτικά άρχισαν τότε να πολυβολούν τους Αμερικανούς αεροπόρους. Ένας από τους Αμερικανούς αεροπόρους επλήγη και έφτασε στο έδαφος νεκρός. Οι κάτοικοι του χωριού ξεχύθηκαν προς την πλάγιά όπου έπεφταν οι αεροπόροι και τους περισυνέλλεξαν. Πριν όμως περάσει πολλή ώρα Γερμανική μηχανοκίνητη δύναμη έφτασε στο χωριό Λιλαία (κάτω Aγόριανη) εξόρμησε Πεζή προς την Πάνω Aγόριανη, ορεινό χωριό. Κινητοποιήθηκαν τότε όλοι οι κάτοικοι του χωριού, άλλοι για να φυγαδεύσουν τους συμμάχους αεροπόρους και άλλοι για να μεταφέρουν τις οικογένειές τους στις γύρω περιοχές του Παρνασσού, καθώς ήταν γνωστή σε όλους η εξοντωτική αγριότητα των Γερμανών. Οι άνδρες του εφεδρικού ΕΛΛΑΣ και της μαχητικής ομάδας του χωριού έσπευσαν στο ενδιάμεσο της απόστασης των χωριών Πάνω και κάτω Aγόριανης, στη θέση «Βρυζόραχη- Όχτος» και στη μάχη που επακολούθησε, αφού σκότωσαν την εμπροσθοφυλακή (7) επτά Γερμανούς, έτρεψαν σε φυγή το Γερμανικό τμήμα, το οποίο υποχωρώντας σκότωσε τον Σταμάτη Σταμάτη του Mπoζόγιαvoυ, ετών 17, έξω από το χωριό Κάτω Αγόριανη. Την επομένη μεγάλες δυνάμεις Γερμανών εξαπέλυσαν βιαιότατη επίθεση από όλη την περίμετρο του Παρνασσού και άρχισαν μάχες που μαίνονταν επί πολλές μέρες. Το Χωριό Κάτω Αγόριανη οι Γερμανοί το κυρίευσαν στις 7 Οκτωβρίου 1943 και άρχισαν αμέσως να το πυρπολούν από τη μια του άκρη ως την άλλη ‘χρησιμοποιώντας τη γνωστή εμπρηστική σκόνη η οποία αναφλέγεται με έναν και μόνον πυροβολισμό. Οι κάτοικοι παρακολουθούν κρυμμένοι στους γύρω ορεινούς όγκους του Παρνασσού και η μεγάλη συμφορά είναι ορατή δια γυμνού οφθαλμού.
Από τον απολογισμό της καταστροφής αυτής:
Σκοτώθηκαν, βιάστηκαν, σφάχτηκαν ή κάηκαν ζωντανοί μέσα στα σπίτια τους στις 7.10.1943, οι παρακάτω:
1.Σταμάτης Σταμάτης του Ιωάννη, 18 ετών σκοτώθηκε από το Γερμανικό τμήμα την 6.10.1943.
2.Βελάγγου Άννα του Γεωργίου, καμένη.
3.Γεμενής Θόδωρος του Ανδρέα, σκοτωμένος.
4.Δεβερέ Φωτεινή, καμένη.
5.Ματρώζου Αργυρή, καμένη.
6.Μπούκαλης Γιώργος του Δημητρίου, καμένος.
7.Παπαευσταθίου Θύμιος του Ευσταθίου, καμένος.
8.Σουραβλή Κωνστάντω, καμένη.
9.Τζαβέλα Γιωργία του Μηνά, καμένη.
10.Τύμπα Παναγιού, καμένη.
11.Τύμπας Ιάσωφος, καλόγερος, καμένος.
Όλοι οι παραπάνω ήταν μεγάλης ηλικίας.
Πυρπολήθηκαν στις 7.10.1943, (150) εκατόν πενήντα οικίες από τις περίπου (160) εκατόν εξήντα που είχε συνολικά το χωριό. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι οι οικίες ήταν διώροφες πετρόχτιστες με κεραμοσκεπή, εμβαδού 70 τ.μ. περίπου, μαζί με την οικοσυσκευή της εποχής, και τις σοδιές του καλοκαιριού (σιτάρια – καλαμπόκια – κρασιά, κ. τ. λ.)
Επίσης πυρπολήθηκαν άλλοι τόσοι στάβλοι και αποθήκες, που περιείχαν γεωργικά εργαλεία, κτηνοτροφικές τροφές και αρκετά ζώα.
Για όλες τις ανωτέρω καταστροφές οι κάτοικοι της πρώην Κοινότητας Λιλαίας κατέθεσαν, ενώπιον του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Άμφισσας, αγωγή, κατά του ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ και αιτούν αποζημιώσεις.
Στο χρονικό διάστημα από ,1941 έως 1944, σκοτώθηκαν οι κατωτέρω κάτοικοι από τα ιταλoγερμανικά στρατεύματα κατοχής:
1.Γαλώνης Κώστας του Λουκά, 27 ετών. Πιάστηκε σε μπλόκο το 1942 και εκτελέστηκε στα Παλιάμπελα Βάριανης.
2.Τσέλιος Παναγιώτης του Γεωργίου, 52 ετών. Πιάστηκε σε μπλόκο το 1942 και εκτελέστηκε στα Παλιάμπελα Βάριανης.
3. Κοντός Μήτσος του Θύμιου, 29 ετών. Πιάστηκε σε μπλόκο το 1942 και εκτελέστηκε στα Καστέλλια.
4.Πλαστής Γιάννης του Νικολάου, 26 ετών, Πιάστηκε σε μπλόκο το 1942 και εκτελέστηκε στα Καστέλλια.
5. Τσώνης Γιώργος(Κατούλας), 52 ετών. Πιάστηκε σε μπλόκο το 1942 και εκτελέστηκε στα Καστέλλια.
6.Τσώνης Κώστας του Γεωργίου (γιός του), 28 ετών. Σκοτώθηκε στις Πικροδόσεις στη μάχη της σοδειάς.
7. Τσώνης Ανδρέας του Κώστα, 48 ετών. Πιάστηκε σε μπλόκο το 1942 και εκτελέστηκε κοντά στο Δαδί.
8.Τσώνης Δήμος του Κώστα, 45 ετών. Πιάστηκε από τους Γερμανούς το 1944 και εκτελέστηκε στον Άγιο Δημήτριο.
9.Γιαννόπoυλoς Κώστας του Iωάννoυ, 30 ετών. Πέθανε στο Αντάρτικο.
10.Κοντός Ανδρέας του Παναγιώτου, 27 ετών. Πέθανε όμηρος στην Ιταλία.
11.Λάζος Στάθης του Ιωάννη, γεννηθείς το 1916
Κατά την Εθνική Αντίσταση, συνεχιστές των Εθνικών παραδόσεων, άνδρες, γυναίκες, παιδιά και γέροι δόθηκαν ολόψυχα στο μεγάλο και σχεδόν μοναδικό στη σκλαβωμένη Ευρώπη, αγώνα, από την πρώτη στιγμή χωρίς δισταγμό. Η Κάτω Aγόριανη υπήρξε και πάλι Το Ορμητήριο, απ’ όπου ξεκίνησαν οι Ορμητικές και Νικηφόρες συγκρούσεις με τον εχθρό, αλλά και το κρησφύγετο, όπου κατέφευγαν οι κατατρεγμένοι Πατριώτες και όσοι έπεφταν θύματα διωγμών.
Βέβαια για την πολύ μεγάλης Εθνικής σημασίας, συμμετοχή των Αγοριανιτών στην Εθνική Αντίσταση, έχουν γραφτεί από πιο αρμόδιους, αλλά και από τους ίδιους τους αγωνιστές, Νικηφόρο (Δημήτριο Δημητρίου), Σταμάτη Σταμάτη, Αναστάσιο Σερφέ και άλλους.
Ενδεικτικά· αναφέρονται μάχες που έλαβαν μέρος οι Αγοριανίτες:
– Στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου (Διαμαντής κ. άλ.)
– Μάχη Παύλιανης, Ιούνιος 1943.
– Μάχη Mαριoλάτας 23.3.1943.
– Μάχη Σιδηροδρομικού σταθμού Αμφίκλειας (όπου πολέμησαν σώμα με σώμα με τούς φρουρούς του σταθμού Γερμανούς, το Απρίλιο του 1943.
– Μάχη της Αράχοβας 10 & 11.9.1943.
– Μάχη Aγόριανη (Βρυζόραχη-Όχτος) 6.10.1943
– Μάχη Aγόριανη (Πετέσι) 7.7.1944
18 Απριλίου – 21 Αυγούστου 1944
Κατά την Γερμανική κατοχή η Καλοσκοπή (Κουκουβίστα) γνώρισε το μένος των κατακτητών με συχνές επιδρομές και βομβαρδισμούς. Τις πιο δραματικές στιγμές όμως οι κάτοικοι του τις έζησαν το Πάσχα του 1944 και τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου, όταν οι κατακτητές έκαψαν το χωριό δύο φορές.
Πηγή: www.kaloskopi.gr
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΤΟΧΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1940-1945
Κατά τη χρονική περίοδο 1940–1945 όπως σ’ όλη τη χώρα έτσι και στο χωριό μας συνέβησαν γεγονότα τα οποία κρίνουμε σκόπιμο να καταγραφούν για να μείνουν στην ιστορική μνήμη και κυρίως να μην ξεχαστούν από τους νέους.
– Στις 28 Οκτωβρίου 1940 ο τότε πρόεδρος της κοινότητας Καλοσκοπής Νικολ. Τσόχλας ανήρτησε στην πρόσοψη του κοινοτικού καταστήματος την πρόσκληση που καλούσε σε στράτευση τους κατάλληλους για στρατιωτική θητεία νέους των κλάσεων 1940-1920 και σύμφωνα με αυτή 120 παλικάρια αναχώρησαν για τον Ελληνοϊταλικό μέτωπο.
– Στις 18 Μαρτίου και 21 Απριλίου 1941 ήλθε η θλιβερή είδηση ότι στα Αλβανικά βουνά έπεσαν υπέρ πατρίδος οι: Ηλίας Λίτσος και Παναγ. Θεοχάρης. Αυτοί έμειναν παντοτινά φυτεμένοι, σαν τα αιωνόβια δένδρα στα βουνά της Ηπείρου για να θυμίζουν σε όλους μας τους αγώνες του 1940. Είναι ο φόρος τιμής που πλήρωσε ολόκληρο το χωριό μας.
– Κοντά στο θάνατο του Ηλία Λίτσου και του Παναγιώτη Θεοχάρη στέκει το ίδιο σημαντική και η προσφορά των παιδιών που τραυματίστηκαν πολεμώντας για τον Ίδιο σκοπό: Ανδρέας Ανδριτσόπουλος, Παναγιώτης Ε. Αλεξίου, Γεώργιος Ε. Ματθαίου, Γεώργιος Ι. Ραπτόπουλος, Ζαχαρίας Ι. Ραπτόπουλος, Γρηγ. Ι. Χασιακός, Τριαν. Ν. Τσόχλας, Νικ. Χριστοδούλου.
– Το Μάιο 1942 έγιναν ρίψεις υλικών, εφοδίων και πυρομαχικών από αγγλικά αεροπλάνα στα βουνά του χωριού μας. Ο άνθρωπος των Άγγλων Αλεξανδρ. Σεφεριάδης έφτασε στην Κουκουβίστα και σε συνεργασία με τους Γιώργο Κόλια, καθηγητή, Νίκο Χασιακό, δάσκαλο, Αντώνη Πασαλή, δικηγόρο, Μιλτ. Κυριαζή ιερέα, Ιωάννη Δανιήλ καθηγητή, Γεώργιο Ματθαίου επιχειρηματία, Δημ. Κυριαζή δημιούργησαν στην περιοχή τον πρώτο αντάρτικο πυρήνα.
– Στις 15 Αυγούστου 1942 κάνει την πρώτη του εμφάνιση, με την ομάδα του, ο Άρης Βελουχιώτης στο χωριό μας και οδηγεί τους μέχρι τότε ληστοσυμμορίτες Δήμο Καραλίβανο, Θεοχάρη Πολύχρονη, Μπάφα και άλλους (σύνολο 12) στην εκκλησία της Παναγίας όπου με ιερέα τον παπα – Μέλτο ορκίζονται να προσχωρήσουν στο αντάρτικο σώμα όπου και έδρασαν ως ελασίτες τηρώντας πιστά τον όρκο τους.
– Στις 28 Σεπτεμβρίου 1942 αιχμαλωτίζεται ο ανδρικός πληθυσμός του χωριού (ηλικίες 15-80 ετών) 180 άτομα, με την κατηγορία ότι συμμετείχαν σε αντάρτικες ομάδες και οδηγούνται στο στρατόπεδο της Θήβας.
– Στις 29 Σεπτεμβρίου 1942 γίνεται η πρώτη μάχη μεταξύ αντάρτικης ομάδας και ιταλικού λόχου στη θέση Ρεκά – Γκιώνας.
– Στις 25 Οκτώβρη 1942 γίνεται η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου στην οποία συμμετείχε και η μαχητική ομάδα του ΕΛΑΣ Καλοσκοπής.
– Στις 4 Δεκεμβρίου 1942 ανήμερα της Αγίας Βαρβάρας απελευθερώνονται οι 180 φυλακισμένοι του στρατοπέδου της Θήβας.
– Στις 9 Δεκεμβρίου 1942 εκτελείται ο πρόεδρος της Κοινότητας Καλοσκοπής Λουκάς Πριόβολος μαζί με άλλους 13 πατριώτες σε αντίποινα της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοπόταμου.
– 2 Ιουνίου 1943, βομβαρδισμός του χωριού από 3 γερμανικά αεροπλάνα με ένα θύμα, την Δήμητρα Μώρη.
– 2 Ιουνίου 1943, μάχη ιταλικού τάγματος με τμήματα του ΕΛΑΣ στα Μάρμαρα της Αγίας Τριάδας με μεγάλες απώλειες για τους Ιταλούς.
– 5 Ιανουαρίου 1944, μεγάλη μάχη μέσα και έξω από το χωριό με γερμανικό τμήμα, όπου εφονεύθη και ο λοχαγός Καλλίας του ΕΛΑΣ μαζί με 32 αντάρτες του τμήματος του πέφτοντας σε ενέδρα στη θέση Αγία Τριάδα και μαζί τους οι χωριανοί μας Παναγ. Ζούγρος και Νικ. Κόλλιας (Καραμήτρος).
– 7-12-1944 πέθανε στην Αθήνα ύστερα από φρικτά βασανιστήρια ο επονίτης φοιτητής Στέφανος Π. Κόλιας.
– 18 Απριλίου 1944, Τρίτη του Πάσχα, η Κουκουβίστα καίγεται από τους Γερμανούς, φονεύονται δύο άνδρες χωριανοί, ο Ευθ. Μώρης (Μαλαμούρης) και ο Αθαν. Τομαράς (Τσιαμτσιούρης).
– Ιούνιος – Ιούλιος 1944, επί δύο μήνες ημέρα και νύχτα η Κουκουβίστα βομβαρδίζεται από μοίρα πυροβολικού που ήταν καταυλισμένη έξω από τη Γραβιά. Εκατοντάδες βλήματα έπεσαν μέσα και γύρω από το χωριό σκορπίζοντας το φόβο και την καταστροφή. Οι κάτοικοι είχαν εγκαταλείψει μαζί με τα ζωντανά τους το χωριό και ζούσαν σε μέρη που ήταν απυρόβλητα από τις οβίδες του πυροβολικού.
– 21 Αυγούστου 1944, η Κουκουβίστα καίγεται για δεύτερη φορά μέσα στον ίδιο χρόνο. Ακολουθεί μάχη μέσα στο χωριό με 6 νεκρούς αντάρτες (στη μνήμη τους οι δικοί τους έστησαν το μνημείο στην είσοδο του χωριού από την Άμφισσα) και άγνωστο αριθμό Γερμανών εκτός από έναν λοχαγό που δεν κατόρθωσαν να τον πάρουν μαζί τους φεύγοντας. Η μάχη αυτή ήταν και η τελευταία που έγινε στην περιοχή μας μεταξύ του ΕΛΑΣ και των κατοχικών στρατευμάτων.
– 5 Αυγούστου 1944. Στη μάχη της Καρούτας σκοτώθηκε ο Τάκης Ι. Μπουκουβάλας (Ραφτάκης) που υπηρέτησε στην αντάρτικη ομάδα.
ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΑΝΤΑΡΤΕΣ ΣΤΟΝ ΕΛΑΣ
Στις αρχές Σεπτεμβρίου 1943 οι κάτοικοι του χωριού έδωσαν το παρόν στην Εθνική Αντίσταση με σκοπό την απελευθέρωση της πατρίδας. Άνδρες και γυναίκες, εντάχθηκαν σε τοπικές οργανώσεις και η δράσης τους συντονιζόταν από υπεύθυνους χωριανούς μας Παναγ. Ζούγρος, Νικ. Κόλλια, Νικ. ΜαλιβΙτσης, (Σούπας, επωνομαζόμενος και Μανιαδάκης) καθώς και τον επιζώντα σήμερα φρούραρχο Καλοσκοπής Γεώργιο Αρ. Πριόβολο. Και οι υπηρεσίες που προσέφεραν ήταν μεγάλες.
Δεν ήταν όμως και λίγοι που ζώθηκαν τα άρματα και εντάχθηκαν στις ευρύτερες ομάδες του ΕΛ.ΑΣ και ψυχωμένοι έλαβαν μέρος σε πολλές συγκρούσεις με τους Γερμανούς κι αυτοί ήταν: Αντωνίου Δημήτριος του Ν., αστυνομικός, Αυγερινός Αναστάσιος του Ν., Αποστολόπουλος Γεώργιος του Ιωάν., Αχλάδας Δημήτριος του Λάμπρου, Βλάχος Ηλίας του Αποστ., Γκαβαλίνης Ιωάννης, Δανιήλ Γεώργιος του Δημ., Φοιτητής Νομικής, Δανιήλ Γεώργιος του Παν. Δανιήλ Ασημάκης του Αρ., αστυνομικός, Δανιήλ Γεώργιος του Δ., (Σιαμέτης), Δανιήλ Γεώργιος του Ευαγγ., Δημόπουλος Παναγιώτης του Αθαν., Κόλλιας Γεώργιος του Ταξ., καθηγητής Πανεπιστημίου, Κόλλιας Δημήτριος του Γεωργίου, Κόλλιας Δημήτριος του Παναγ. ΓΑγις), Κυριαζής Δημήτριος του Παν., Κυριαζής Μιλτιάδης του Αδάμ, Ιερέας, Κωστούρος Λάμπρος του Χαρ. Αστυνομικός, ΜαλιβΙτσης Αθανάσιος του Δήμου, Μπουκουβάλας Παν. του Ιωάν., Μώρης Θεόδωρος του Παναγ., Μώρης Νικόλαος του Λουκά, Παπανικολάου Παναγ. του Παντελή, Παπαταξιάρχης Γεώργιος του Ευθ., αστυνομικός, Πασσαλής Αντώνιος του Γε-ωργ., Δικηγόρος, Πριόβολος Γεώργιος του Νικολ., Ραπτόπουλος Αθανάσιος του Ζαχ., Ραπτόπουλος Ευθύμιος του Γεωργ., Ράπτης Ιωάννης του Παν. (Κοντοβράκης), Τομαράς Γεώργιος του Ηλία, Τούμπας Κων/νος του Ευαγγ., Τούμπας Γεώργιος του Αθανασ., (Σαής), Τούμπας Ιωάννης του Αθαν., ΤσΙγας Ευθύμιος του Ευαγγ., Τσολάνας Ευάγγελος του Κ., Χαμηλός Ιωάννης του Ευθ., Χαμηλός Φώτης του Ιωάνν., Χασιακός Βασίλειος του Ιωάννη. (Από τους αγωνιστές αυτούς σήμερα βρίσκονται στη ζωή μόνο ο Αθαν. Ραπτόπουλος και ο Γιάννης Ράπτης).
Οι παραπάνω ήσαν άνθρωποι με τους οποίους ζήσαμε μαζί και συναναστραφήκαμε. Ήταν οι παππούδες μας, οι πατεράδες μας, τ’ αδέλφια μας. Ήταν οι άνθρωποι που βρέθηκαν σε μια μεγάλη στιγμή της ζωής τους. Έδωσαν το δικό τους παρών σωματικό και ψυχικό στην ιστορία του τόπου μας. Δεν φοβήθηκαν. Κινήθηκαν από ένα ευγενές χρέος. Αν βρίσκονταν στη ζωή κανείς δε θα άλλαζε τη ζωή εκείνη με άλλη. Κανείς δε μετάνιωσε. Στις κουβέντες όλα τα χρόνια που κάναμε μαζί τους και μιλούσαν για εκείνη την εποχή έλαμπαν τα μάτια τους από χαρά και ένοιωθαν πως ήταν κάποτε αθάνατοι.
Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε στο βιβλίο του Γιώργου Χασιακού «Οι ΚουκουβιστιανοΙ στις επάλξεις των εθνικών αγώνων 1821-1949» και άρθρο του Φίλιππα Τριαντάφυλλου στο περιοδικό «Εθνική Αντίσταση» φύλλο 94/97 σελ. 45-48.
Πηγή: www.kaloskopi.gr,
8 Οκτωβρίου 1943
ο Ολοκαύτωμα της Eπταλόφου, 8 Οκτωβρίου 1943
Στις 8 Οκτωβρίου Ι943 γράφτηκε μια από τις πολλές διαχρονικά μελανές σελίδες στην ιστορία της Επταλόφου Παρνασσού (πάντα από στρατεύματα κατοχής).
Στις 6 Οκτωβρίου Ι943, σμήνος αμερικανικών βoμβαρδιστικών αεροπλάνων περνούσε πάνω από την τότε Κοινότητά μας (Άνω Aγόριανη) επιστρέφοντας στις βάσεις του στην Ιταλία, αφού είχε βομβαρδίσει εχθρικούς στόχους στην Ελευσίνα και το Τατόι Αττικής.
Δυο γερμανικά καταδιωκτικά, “Στούκας”, καταδίωξαν ένα εξ αυτών και το κα¬τέρριψαν δίπλα στο χωριό μας. Το εξαμελές πλήρωμα του αμερικανικού αεροπλάνου το εγκατέλειψε με αλεξίπτωτα. Οι Γερμανοί από Πολύδροσο και τη Λιλαία παρακο¬λουθούντες τα τεκτενόμενα έσπευσαν προς την Επτάλοφο με σκοπό να αιχμαλω¬τίσουν τους αλεξιπτωτιστές, βάζοντας τα μάλιστα εναντίον τους με τα πολυβόλα τους (έγκλημα πολέμου).
Από την Επτάλοφο οι εφεδρικές δυνάμεις Εθνικής Αντίστασης (Μαχητική Ομάδα) καρτέρησαν την εμπροσθοφυλακή των Γερμανών στο ενδιάμεσο Επταλόφου και Λι¬λαίας, στη θέση Βρυζόραχη-Όχτος. Εκεί κατόπιν πεισματικής αναμέτρησης – μάχης οι Γερμανοί οπισθοχώρησαν αφήνοντας 7 νεκρούς.
Την επόμενη ημέρα (7 Οκτωβρίου 1943) καίνε οι Γερμανοί το Κάτω Χωριό (Λιλαία) και την μεθεπόμενη της μάχης (8 Οκτωβρίου I943) εκδικούνται την Επτάλoφo (Άνω Aγόριανη). Καίνε ολόκληρο το χωριό. Από τα 184 σπίτια του κάηκαν τα 146 κι όσοι κάτοικοι του δεν μπόρεσαν ή πρόλαβαν να το εγκαταλείψουν κατεσφάγη¬σαν ή κάηκαν ζώντες, από νήπια αβάπτιστα έως ανήμποροι γέροντες. Από μια και μόνη οικογένεια μαρτύρησαν 7 άτομα. (Μια κόρη Ι7χρονη, πριν φονευθεί, βιά¬στηκε από 15 άτομα). Θύματα συνολικά 17, οι:
1.Αικατερίνη Ν. Βελέντζα (Κιρκάσαινα)
2.Μαρία Π. Καραπανάγου
3.Πανάγου Ι. Μούκα (γιαγιά)
4.Μαρία Αλεξ. Μούκα(μάνα-σύζυγος)
5.Αφροδίτη Αλ. Μούκα (κόρη 17 χρονών)
6.Δημήτριος Αλ. Μούκας (γιος)
7.Αναστάσιος Αλ. Μούκας(γιος)
8.Παναγιώτης Αλ. Μούκας(γιος)
9.(αβάπτιστο)Αλ. Μούκα (κόρη)
10.Ανδρέας Δ. Τούντας (Μπάφας)
11.Ευθυμία Μπαΐρα
12.Ιωάννης Λάζος
13.Ασήμω Αλεξ. Λιάπη (Ζαζάναινα)
14.Ουρανία Ανδρ. Κούτρη
15.Αθανάσιος I. Koφίνης
16.Μαρία Αθαν. Κοφίνη (σύζυγος)
17.Ανδρέας Ευθ. Λάζος (Ανδρίτσος)
Οι Αγοριανίτες παρόντες πάντα στους Εθνικούς μας Αγώνες πλήρωσαν με αίμα την Ελευθερία της Πατρίδας μας.
Πριν την Επανάσταση του 1821 από τους Τούρκους, λόγω του «ατίθασου» του χαρακτήρα τους σε επαναστατικά κινήματα (η καταγωγή τους από τους Μεγάλους Κομνηνούς της Τραπεζούντας), ξαναμαρτύρησαν αρκούντως για τον εξαφανισμό τους.
Οι μεν Προεστοί τους κρεμάστηκαν στον Αϊ Γιώργη τους στις μεγάλες φτελιές, οι δε «δυνάμενοι να φέρουσι όπλα» (άνω των 14 ετών) εσφαγιάσθησαν και οι υπό¬λοιποι (γυναικόπαιδα και γέροντες) εξορίσθηκαν στο Αυλάκι του Ζητουνίου Λα¬μίας) και πέθαναν όλοι τους από ελονοσία. Ένας μόνο γλύτωσε δια της φυγής, ονόματι Κομνηνός ή Κομνάς Τράκας.
Κατά την Επανάσταση του ’21, επειδή 350 Αγοριανίτες συμμετείχαν στην πολιορκία της Ακρόπολης, σε αντίποινα, 73 γυναικόπαιδα αιχμαλωτισθέντα από προδοσία σε σπήλαια του Παρνασσού πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα τής Αιγύπτου, της Πόλης και στο Μοναστήρι της Σερβίας.
Στους Βαλκανικούς Πολέμους και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Αγόριανη είχε 12 θύματα. Το 1940 είχε 3 θύματα (Δήμος Ν. Βελέντζας, Δήμος Α. Τράκας και Ασημάκης Μ. Πανάγου). Σήμερα η Επτάλοφος ή Αγόριανη απολαμβάνει τα αγαθά της Ελευθερία της ευημερούσα με τους 599 κατοίκους της (απογραφή 2001) και την τιμητική επωνυμία της ως «η Ελβετία του Νότου».
Ιστορικές Πηγές: Δ. Δημητρίου ή Νικηφόρος, Σταμ. Σταμάτης και Γ. Α. Βαρκάκης και Σεφρές
Πηγή: Δήμος Παρνασσού
10 Απριλίου 1943
Το Ολοκαύτωμα
Ήρθε στη συνέχεια η σειρά της Βουνιχώρας. Ξημέρωσε η αποφράδα ημέρα της 10ης Απριλίου 1943. Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα είναι άκρως ανησυχητική. Φόβος ήταν απλωμένος παντού. Η σχετική απόσταση από το χώρο που έγινε η Μάχη της Αγίας Ευθυμίας ενίσχυσε την άποψη ότι «δεν θα μας πειράξουν οι Ιταλοί». Η ελπίδα αυτή αποδείχθηκε φρούδα για πολλούς. Όσοι αποφάσισαν να απομακρυνθούν από τα σπίτια και το «βιο» τους εσώθησαν. Οι εναπομείναντες κατά κανόνα γέροντες και παιδιά, παρέμειναν για να γίνουν μάρτυρες ενός Ολοκαυτώματος, μιας φρικτής τραγωδίας, ενός φοβερού δράματος.
Οι Ιταλοί στρατιώτες, ξεχύθηκαν αστραπιαίως μέσα στο χωριό. Τα σπίτια άρχισαν να καίγονται με μια πιστολιά που ξέρναγε φωτιά και φλόγα. Εκείνοι που είχαν φτάσει φεύγοντας στις απέναντι πλαγιές, έβλεπαν με τα ίδια τους τα μάτια τα σπίτια τους που καίγονταν. Άκουγαν έντονα τους πυροβολισμούς, τους αλαλαγμούς και τους θρήνους της μανιώδους δοκιμασίας της εχθρικής παραφοράς εναντίον των πατέρων και μητέρων μας.
Οι καπνοί και οι οιμωγές δημιουργούν απελπισία, αποτροπιασμό και οσμή θανάτου απλώνεται παντού. Οι παππούδες μας, με τρόπο βίαιο και απάνθρωπο, υπό την απειλή της λόγχης, συγκεντρώνονται χωριστά από τα γυναικόπαιδα και κατευθύνονται προς τον «κρανίου τόπον» (Μάνδρα Σκαρτσίνη)…Τα σπίτια καίγονται. Τα γυναικόπαιδα μαζεμένα στα «επάνω αλώνια» (σημερινή πλατεία του χωριού), με προορισμό τα Σάλωνα. Μεταξύ τους συγκαταλέγονται ο αείμνηστος ιερέας Αθανάσιος Βογόμυλος….. Μια πένθιμη λιτανεία που την αποτελούν πρόσωπα ηλικιωμένα. Γιαγιάδες κυρτωμένες απ΄ τα χρόνια και μικρά παιδιά στην αγκαλιά, βαδίζουν βιαίως προς τη Άμφισσα, για να γίνουν ασπίδα προστασίας σε περίπτωση κάποιας άλλης συμπλοκής με τις αντάρτικες ομάδες.
Σε λίγο θα «κελαηδήσουν» τα πολυβόλα για να σημάνουν το αποκορύφωμα της φρικιαστικής καταστροφής, της εκδικητικής μανίας των Ιταλών. Το αίμα άρχισε να ρέει. Ήταν αίμα αθώων. Μανάδων και γερόντων…Οι γέροντες είναι ήδη στημένοι μπροστά στις κάνες των όπλων. Ζουν στιγμές αγωνίας και τρόμου. Πέντε γυναίκες δολοφονούνται μέσα στα σπίτια τους. Η πυρπόληση συνεχίζεται και οι φλόγες καταβροχθίζουν τα πάντα. Τα γυναικόπαιδα έχουν απομακρυνθεί. Ακολουθεί η βάρβαρη εκτέλεση των αδύναμων πατέρων και παππούδων, ανάμεσά τους ο Ηλίας Κατσάκουλας, ανάπηρος του Αλβανικού έπους με κομματιασμένα τα δύο του πόδια από κρυοπαγήματα στηριζόμενος στις πατερίτσες που τόλμησε να φωνάξει «Ζήτω η Ελλάδα».
Ο Γερμανός αξιωματικός του έκοψε τη γλώσσα μπροστά στα μάτια του πατέρα του, γεγονός που μαρτυρά ο διασωθείς Ιωάννης Αναγνωστόπουλος..Ο 90χρονος Λουκάς Γ. Γκιούλος δέχτηκε επίθεση με λόγχη στα αλώνια του χωριού.
Η Βουνιχώρα παραδομένη στις φλόγες ζει το δράμα της εκτέλεσης και της καταστροφής, την ίδια ώρα τα γυναικόπαιδα ύστερα από πορεία τριών ωρών φτάνουν στην Άμφισσα χωρίς να γνωρίζουν τι έχει γίνει. Τρεις μέρες μετά θα επιστρέψουν στο χωριό πεζοί, για να αντικρίσουν την καταστροφή. Να αντικρίσουν νεκρούς και άταφους τους αδελφούς, τις μητέρες και τους πατεράδες τους. Οι νεκροί ενταφιάζονται χωρίς παπά και ψάλτη. Η Βουνιχώρα ερημώνεται και ζει στην εξαθλίωση, την πείνα και τη δυστυχία.
Μεταφορά από άρθρο του
πρωτ .π. Ταξιάρχη Ν.Γκιούλου, Θεολόγου-Φιλόλογου
Εφημερίδα, Βουνιχώρα Φωκίδος, Α΄ Τρίμηνο 1998
9 Απριλίου 1943
